میرزاجواد تهرانی در گستره روایات تفسیری توسعه‌ ایجاد کرده بود

اگر معنای روایت به نحوی بر آیه پرتو می‌افکند، میرزا جواد به دنبال روایت می‌رفت و از آن روایت در فهم آیه استفاده می‌کرد.

حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در پردیس قم، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، درباره شخصیت میرزا جواد آقا تهرانی اظهار کرد: داشتن پژوهش و تحقیق بسیار در قرآن، وجه برجسته آیت‌الله میرزا جواد آقا تهرانی نیست؛ زیرا حتی مستشرقان نیز ممکن است پژوهش‌های بسیاری در زمینه مطالعات قرآنی داشته باشند. تفسیر میرزا تجلی لحظات حیات بود؛ یعنی این مفاهیم ابتدا در جان خودش اثر می‏کرد و بعد به دیگران عرضه می‏شد.

وی افزود: به عنوان نمونه واژه‌شناسی‌های ایزوتسو در ساحت قرآن بی‌نظیر است. اما این‌که اگر من آیه‌ای را تفسیر کردم این مسئله در جانم بنشیند، بی‌نظیر است. میرزا جواد آقا به معنای واقعی کلمه، قرآن در جانش متجلی بود و مهم هم این است.

حجت‌الاسلام مهدوی‌راد در پاسخ به این سؤال که استفاده میرزا جواد تهرانی از روایات به چه شکل بوده است؟ گفت: به عنوان نمونه وی در تفسیر معنای کفر، روایتی را از امیرالمؤمنین مورد توجه می‌دهد و معنای کفر را استنباط می‌کند؛ یعنی توسعه معنایی در کفر می‌دهد. مهم‌ترین جنبه این تفسیر، جنبه تربیتی آن است. نوراللهیان را که نویسنده و مقرر این تفسیر است به همایش بزرگداشت مرحوم میرزا و رونمایی این اثر دعوت کردیم، اما نیامد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: بعد از این‌که با اصرار فراوان از وی پرسیدیم که چرا نیامدی، پس از استنکاف زیاد گفت: «بنده مدتی با این تفسیر نشستم، برخاستم و آمیختم» یعنی ایشان با این‌که مرد نازنینی است، با این اثر نشسته و برخاسته است و اثر پذیرفته است. همین قدر که احساس کند که به آنجا برود و تجلیلی از آن بشود از اخلاص می‌افتد. اگر تمامی تفسیر «مصباح الهدی» منتشر شود، افزون از بعد محتوایی، قطعا به خاطر نفسی که در این تفسیر وجود دارد اثرگذاری خاصی خواهد داشت.

وی در پاسخ به این سؤال که منظور میرزا جواد آقا از روایات تفسیری چه بود؟ تصریح کرد: در خود تعریف از روایت تفسیری علما آرای مختلفی دارند که چه روایتی را روایت تفسیری بدانیم. این مسئله سابقا در میان علمای علوم قرآنی مورد بحث قرار گرفته است که چه روایتی را روایت تفسیری بدانیم. آرا و نظرات متفاوت است، اما مشهورترین این است که روایت باید ناظر آیه باشد.

نویسنده کتاب «تدوین الحدیث عند الشیعة الامامیة» افزود: برخی از علما می‌گفتند که اشکالی ندارد روایت به طور کلی ناظر به آیه نباشد؛ زیرا خود سیره، مفسر قرآن است؛ یعنی اگر حدیثی از معصومین(ع) به نوعی بر معارفی از قرآن کریم پرتو بیفشاند و ما در پرتو آن آیه را بفهمیم، این روایت خود یک نوع روایت تفسیری است.

حجت‌الاسلام مهدوی‌راد با بیان این‌که آیت‌الله میرزا جواد تهرانی سنت رسول‌الله(ص) را «بما هی سنة» تفسیر قرآن کریم می‌دانست، گفت: مرحوم میرزا بحث مجزایی به عنوان مبادی تفسیری در این زمینه ندارد تا بدانیم وی روایت را تا کجا حجت می‌دانست و چگونه از آن‌ها استفاده می‌کرد. ولی نوع فهمی که از روایت دارد مسئله دیگری است که می‌توان به دست آورد.

نویسنده کتاب «آفاق تفسیر» تصریح کرد: آیت‌الله تهرانی منتظر نمی‌ماند که روایتی را پیدا کند که آن روایت مستقیما کلمه‌ای از آیه را تفسیر می‌کند. اگر معنای روایت به نحوی بر آیه پرتو می‌افکند، به دنبال روایت می‌رفت و از آن روایت در فهم آیه استفاده می‌کرد؛ یعنی روایت را مستقیما در مورد آیه به کار نمی‌برد.

حجت‌الاسلام مهدوی‌راد با اشاره به بررسی مفردات قرآنی در کتاب «مصباح‌الهدی» بیان کرد: از سوی دیگر تأمل واژگانی میرزا جواد آقا تهرانی نیز خوب بود؛ یعنی لغت را کالبدشکافی می‌کرد و با تأمل، معنای دقیق قرآنی آن را که شاید متفاوت با معنای لغوی آن بود استخراج می‌کرد و در تفسیر از آن بهره می‌برد.